Makieta prezentuje miasto w połowie XVIII w. Sporządzono ją na podstawie widoku Opola wykonanego przez Fryderyka Bernarda Wernera około 1750 r. Plan widokowy Wernera przedstawiał Opole od strony zachodniej. Układ urbanistyczny miasta pochodzi z XIII w.
Opole zajmowało wtedy obszar o powierzchni ok. 16 ha, otoczone było murem obronnym, którego wysokość wynosiła od 6 do 9 m, szerokość obwarowań miała ok. 2,20 m. Do miasta wchodziło się przez cztery bramy: Bytomską, Zamkową, Odrzańską, Gosławicką. Piąta brama – Biskupia wyłączona została z ruchu w 1497 r. Zamurowano ją po przewiezieniu przez nią zwłok księcia opolskiego Mikołaja II, ściętego w Nysie.
Do miasta należały też tereny poza murem, były to trzy przedmieścia: Gosławickie na wschód od miasta, Groszowickie na południe i Odrzańskie zajmujące północny cypel wyspy Pasieki i lewy brzeg Odry. W 1749 roku zabudowa przedmieść była skromna, stało tam zaledwie 80 domów, w tym na Odrzańskim – 29, Groszowickim – 23, Gosławickim – 28. Folwarki i gospodarstwa rolne mieszczan skupione były na przedmieściu Gosławickim. Na przedmieściu Groszowickim znajdowały się ogrody mieszczan i folwark minorytów oraz drewniany kościół św. Barbary (w 1811 r. przeniesiony do Kolanowic) i niewielki cmentarz. Pastwisko miejskie ? Skotnica, ulokowane było na przedmieściu Odrzańskim.
Zabudowa miasta była niska, w większości jednopiętrowa. W 1749 r. w mieście było zamieszkanych 261 domów. W tym okresie, na skutek pożarów i wojen, było w Opolu wiele pustek i domów nie zamieszkanych. Najwięcej pustek znajdowało się przy ul. Żydowskiej (obecnie ul. św. Wojciecha) i w rejonie pl. św. Sebastiana. W 1806 r. liczba zasiedlonych domów wzrosła w mieście do 354.
Większość domów miała dach kryty gontem, w 1741 r. tylko jeden dom prywatny oraz trzy budynki publiczne kryte były dachówką. W 1772 r. pokrycie ogniotrwałe miało już 56 domów, cztery kościoły, trzy klasztory, szpital i jedna brama miejska. Bruk występował jedynie w rynku i na paru przyległych do niego ulicach.
Najważniejszym obiektem w mieście był ratusz. W 1751 r. według urbarza był starym budynkiem z murowaną wieżą zegarową, do którego przylegało 12 kramów mieszczańskich i 3 domy, w jednym z domów przyległych do wieży mieściła się apteka. W sąsiedztwie ratusza znajdował się pręgierz.
W tym czasie działały w mieście trzy zakony: jezuitów, franciszkanów – minorytów i dominikanów. Najstarszy zakon franciszkanów – minorytów miał swoją siedzibę w rejonie bramy zamkowej i targu końskiego, zakon dominikanów ulokowany był na Górce i opiekował się sąsiadującym z klasztorem kościołem NMP, natomiast zakon jezuitów wraz z kościołem zajmował teren pomiędzy bramą Gosławicką a Górką. W mieście oprócz kościołów zakonnych znajdowały się: kolegiata św. Krzyża, kościół pw. św. Sebastiana i kościół pw. św. Aleksego stojący przy szpitalu pod tym samym wezwaniem. Nad brzegiem Młynówki funkcjonował młyn i słodownia.
Miejscem targowym był rynek. Oprócz rynku, handel odbywał się jeszcze na trzech placach targowych: garncarskim (który został utworzony w rejonie dzisiejszego pl. św. Sebastiana po spaleniu się w 1739 r. stojących tu pięciu domów) oraz mieszczących się w południowej części miasta – świńskim i końskim.
Na wyspie Pasiece stał od XIII w. piastowski zamek książęcy. W XVIII wieku zamieszkiwali go urzędnicy i oficjaliści. Jurydyki zamkowe dysponowały 29 domami, które stały na Ostrówku i na osiedlu ?Rybarze?, które znajdowało się na prawym brzegu Odry za murami miasta. W 1764 r. władze pruskie umieściły w jednym z budynków zamkowych sąd.
Na Przedmieściu Odrzańskim stał drewniany kościół św. Krzyża zwany też cmentarnym z racji mieszczącego się w pobliżu cmentarza. Nieopodal znajdowało się miejsce straceń – szubienica.
oprac. Urszula Zajączkowska
Fragment stałej wystawy historycznej z makietą miasta zrealizowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
