Gród na Ostrówku w Opolu
Na wystawie prezentowane są zabytki odkryte w trakcie wieloletnich badań archeologicznych przeprowadzonych w grodzie na Ostrówku w Opolu. W trakcie tych badań pozyskano ogromną ilość źródeł do poznania dziejów wczesnośredniowiecznego grodu, jego systemu obronnego, rozplanowania zabudowy, wyposażenia domów Odkryte dobrze zachowane elementy drewniane pozwoliły na rekonstrukcję wału grodu, moszczonych dranicami ulic i placów oraz budynków wznoszonych z belek w konstrukcji zrębowej.
W 2 połowie XI wieku gród umocniono wałem drewniano-ziemnym. Konstrukcję wału tworzyły drewniane skrzynie budowane na zrąb wypełnione ziemią. Domy usytuowane były wzdłuż głównych ulic. Większość z nich budowano w konstrukcji na zrąb. Domy różniły się zarówno wielkością jak i solidnością wykonania. Na wystawie prezentowana jest rekonstrukcja jednego z domów, którego pozostałości odkryto w grodzie, zbudowanego w konstrukcji zrębowej, wyposażonego w typowe sprzęty i przedmioty codziennego użytku: ławy, półki. drewniane łopaty, mątewki, drewniane talerze i czerpaki, naczynia gliniane, łopatki ,miotły, kijanki, łuczywa, rekonstrukcje naczyń klepkowych.
W nawarstwieniach grodu odkryto tysiące przedmiotów, które pozwalają nam poznać życie codzienne, kulturę oraz wierzenia ówczesnych mieszkańców grodu.
Kolejna część ekspozycji została poświęcona czasom późnego średniowiecza, które na Śląsku zawiera się w granicach od schyłku XII do początku XVI wieku. Były to czasy, w których miały miejsce istotne przemiany polityczne, społeczne i ekonomiczne, a także w zakresie szeroko rozumianej kultury materialnej. Najszybciej i w największej skali zmiany te zachodziły na Śląsku. W XIII wieku pojawiły się pierwsze monumentalne budowle z nowego materiału konstrukcyjnego ? cegły. Były to kościoły, zamki oraz mury miejskie.
Wieloletnie badania wykopaliskowe na opolskim Ostrówku, których głównym celem było rozpoznanie wczesnośredniowiecznego grodu, przyczyniły się do pozyskania różnych przedmiotów, używanych przez mieszkańców piastowskiego zamku, którego budowa rozpoczęła się w tym miejscu w XIII wieku. Na wystawie prezentujemy niewielką część, często fragmentarycznie zachowanych zabytków ?zamkowych?, pochodzących głównie z XIV ? XV wieku. Wśród nich, na szczególną uwagę zasługuje zespół militariów: jelec miecza z XIV wieku, broń obuchowa, groty bełtów kuszy i łuku, wykonany z poroża orzech kuszy oraz elementy oporządzenia jeździeckiego ? ostrogi, strzemiona, wędzidła. W tej części ekspozycji prezentujemy również przedmioty, związane z tzw. kulturą dworską, w tym świadczące o zamiłowaniu mieszkańców zamku do gier i zabaw ? piony go gier planszowych, sześcienne kości do gry, fragmenty ceramicznych figurek. Unikatowym zabytkiem jest importowana, rogowa szpila do włosów, z główką przedstawiającą psa.
Duże znaczenie dla tempa przemian, które zachodziły w XIII wieku, miała lokacja miast, które już w średniowieczu pełniły rolę centrum gospodarczego. Poświęcono im kolejną część ekspozycji. Najliczniejszą grupę mieszkańców średniowiecznego miasta stanowili rzemieślnicy. Ich wyroby, a także narzędzia pracy możemy poznać głównie dzięki badaniom archeologicznym oraz bogatej, średniowiecznej ikonografii.
Makieta
Kolejna sala prezentuje obraz miasta w połowie XVIII w. Był to dla Opola ważny moment historyczny, w którym na dwa stulecia zmieniła się jego przynależność państwowa. Od 1742 r. Opole wraz ze Śląskiem stało się częścią państwa pruskiego (od 1871 niemieckiego). Wprowadzone zostały nowe przepisy porządkowe. Pod rządami pruskimi ludność Opola przestała być jednolita pod względem wyznaniowym. Do miasta sprowadzono niemieckich urzędników i wojskowych, którzy byli wyznania ewangelickiego. Od 1746 r. do Opola mogli sprowadzać się Żydzi.
Obraz plastyczny Opola w tym okresie uwiecznił Fryderyk Bernard Werner. Jego liczne rysunki stanowią podstawowe źródło do poznania miasta. Stąd też na bazie jego planu widokowego z około 1750 r. została wykonana makieta ukazująca urbanistyczny układ miasta, które zajmowało wówczas obszar ok. 16 ha.
Rzemiosło
Głównym źródłem utrzymania mieszkańców górnośląskich miast w XVIII w. było nadal rzemiosło. W Opolu z rękodzieła przetwórczego utrzymywała się ponad połowa mieszkańców. W 1751 r. odnotowano w mieście 192 majstrów. Historię opolskich rzemieślników ukazuje kolejna sala gdzie zostały zgromadzone przedmioty, którymi posługiwały się cechy m. in. ołtarze cechowe, lady, pieczęcie, dokumenty. Rękodzieło rzemieślników opolskich prezentują pochodzące z ich warsztatów różne wyroby np. naczynia, klucze, kłódki, zawiasy, narzędzia.
W XIX w. rzemiosło podlegało licznym reformom i zmianom organizacyjnym. W 1811 r. zniesiono w Prusach przymus cechowy, który obowiązywał także na terenie Górnego Śląska. Uprzemysłowienie i masowa produkcja wielu towarów, które do tej pory wytwarzali rzemieślnicy stało się poważnym ciosem dla rzemiosła. Wiele branż straciło swoją pozycję, zmalała rzemieślnicza produkcja i zatrudnienie w rzemiośle.
Militaria
XIX-wieczne militaria pruskie były jedną z najstarszych kolekcji dawnego Städtisches Museum Oppeln. W latach powojennych Muzeum Śląska Opolskiego znacznie powiększyło ten zbiór o rozmaite przykłady broni białej, palnej i drzewcowej, pochodzącej głównie z lat 1750 ? 1960.
Część wystawy, przedstawiającej historię regionu, dotyczy wojen prowadzonych przez władające Śląskiem od połowy XVIII wieku Prusy, a od 1871 roku zjednoczone Niemcy. Do najciekawszych prezentowanych tu obiektów należą: dwie szable wrocławskie z początku XIX wieku, wytwory XIX-wiecznych rusznikarzy śląskich (Gliwice, Kłodzko, Legnica, Namysłów, Nysa, Ozimek, Wleń) oraz niektóre rzadkie modele pruskiej i francuskiej broni wojskowej. Militaria uzupełniają interesujące dokumenty, m.in. list króla pruskiego Fryderyka II z 1746 roku, a także plany, grafiki i fotografie, ilustrujące historię wojskowości śląskiej z okresu od połowy XVIII wieku, aż do II wojny światowej.
Opole ? stolica Górnego Śląska
Wiek XIX w państwie pruskim przyniósł wiele zmian. W 1815 r. dokonano nowego podziału administracyjnego Prus. Śląsk został podzielony na cztery rejencje: wrocławską, legnicką, opolską i dzierżoniowską (tę ostatnią zlikwidowano w 1820 r.). W Opolu ulokowano stolicę Rejencji Opolskiej (Regierungsbezirk Oppeln).
W 1919 r. utworzona została Prowincja Górnośląska (ze stolicą w Opolu). Większa część jej obszaru w latach 1920-1922 stanowiła górnośląski obszar plebiscytowy, podzielony w 1922 r. między Niemcy i Polskę. Z powodu roszczeń polskich do całego Górnego Śląska 20 III 1921 r. przeprowadzony został plebiscyt, w którym 60 % ludności zdecydowało o pozostaniu tego obszaru przy Niemczech. Z terenów uzyskanych przez Polskę po plebiscycie i III Powstaniu Śląskim powstało w roku 1922 autonomiczne województwo śląskie ze stolicą w Katowicach.
Konwencja genewska podpisana 15 maja 1922 r. regulowała całokształt spraw na podzielonym obszarze Górnego Śląska i chroniła prawa mniejszości narodowych. W województwie śląskim najsilniejszą organizacją niemiecką był Deutscher Volksbund für Polnisch Schlesien (DVB) natomiast na terenie Śląska organizacją reprezentującą polską ludność był założony w 1922 r. Związek Polaków w Niemczech. I Dzielnica ZPwN miała siedzibę w Opolu.
W 1816 r. Opole liczyło 4 050 mieszkańców. Uzyskanie statusu stolicy spowodowało wzrost ludności poprzez duży napływ kadry urzędniczej. W 1828 r. miasto liczyło 6 309 mieszkańców. Stały wzrost ludności w kolejnych latach spowodowany był inwestycjami gospodarczymi (kolej, przemysł cementowo-wapienniczy, transport rzeczny) oraz przyłączeniem w latach 1880-1900 terenów podmiejskich o łącznym obszarze 819 ha z 3 688 mieszkańcami. W 1900 r. miasto liczyło 30 112 mieszkańców. Liczba ta wzrosła w 1936 r. do 50 561 osób.
Struktura wyznaniowa w okresie kapitalizmu była w Opolu zróżnicowana. Dominowało wyznanie rzymsko-katolickie. W 1885 r. katolicy stanowili ? ogółu mieszkańców. Ewangelików było w tym czasie nieco ponad 20% a Żydów niecałe 5 %.
Struktura narodowościowa i językowa ludności Opola była w tym czasie niejednolita. Dominowali Niemcy, natomiast największe grupy mniejszościowe stanowili Polacy i Żydzi. W latach 1890-1910 Polacy stanowili 25 % ogółu mieszkańców Opola. W wielkoprzemysłowych miastach Górnego Śląska odsetek ludności polskiej był znacznie wyższy np. Bytom 48 %, Królewska Huta 63 %, Katowice 31 %.
Ta część wystawy pokazuje Opole jako centrum Górnego Śląska, które zmienia swój charakter z miasta rzemieślniczego na miasto przemysłowe z nową infrastrukturą.
Powojenne Opole
Wystawa obejmuje okres od zakończenia II wojny światowej do lat 60. XX wieku. Na wstępie zwrócono uwagę na fakt osiedlenia się w wyludnionym mieście ludności polskiej pochodzącej przedwojennych Kresów Wschodnich i z centrum kraju. Wystawa ukazuje obraz zrujnowanego przez wojnę miasta oraz zmiany w jego wyglądzie po odbudowie. W tym kontekście zasygnalizowane zostały zjawiska życia politycznego, społecznego i kulturalnego. Na wystawie migawkowo pojawiają się obrazy ukazujące pierwsze władze, pierwsze dożynki, uroczystości 1-majowe, nowo otwarte szkoły, imprezy kulturalne, obchody 1000-lecia państwa polskiego oraz wydarzenia roku 1968. Poprzez przywołanie obrazów PRL-owskiego Opola starano się przybliżyć atmosferę życia publicznego w warunkach komunistycznych.
Stała wystawa historyczna ?Opole- gród , miasto, stolica regionu? jest współfinansowana ze środków Unii Europejskiej z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego ?Przekraczamy granice? z programu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej Czechy ? Polska w ramach projektu ?Podróżowanie w czasie?.
Znajdująca się na wystawie historyczna makieta Opola według grafiki F.B.Wernera sfinansowana została ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z Funduszu Promocji Kultury w ramach Programu Dziedzictwo Kulturowe.
Elementy uzupełniające do wystawy wykonano ze środków przekazanych przez Prezydenta Miasta Opola Ryszarda Zembaczyńskiego.
